16.12.07

Βιβλία για εφηβικές ανησυχίες





Τα βιβλία για μεγάλα παιδιά και εφήβους, για να αναγνώστες δηλαδή που βρίσκονται σε εκείνη την χρονική περίοδο της ζωής του όπου ανακαλύπτουν τη συνειδητή ένταξη του «εγώ» στο κοινωνικό σύνολο, είναι βιβλία που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Κι αυτό γιατί θα πρέπει να συνδυάζουν την άρτια, όσο και πλούσια γλωσσική οντότητα με την περιγραφή συνθηκών, συναισθημάτων και γεγονότων με τρόπο που ενώ θα είναι απλώς δεν θα απλουστεύει.
Ο έφηβος είναι ο πιο απαιτητικός αναγνώστης. Πίσω από την επαναστατικότητά του, πίσω από ακόμα και την δήθεν αδιαφορία του, είναι ένα πλάσμα που σπαράσσεται ανάμεσα στα “θέλω” και τα “πρέπει”, ανάμεσα στο “εγώ” και ο “άλλος”, ανάμεσα στην ανεξαρτησία και τη σκλαβιά των συναισθημάτων.
Το βιβλίο που θα τον αγγίξει πρέπει να είναι στο ίδιο ύψος με εκείνον, αλλά παράλληλα να μπορεί να τον σπρώξει και λίγο πιο πάνω. Λίγο όμως –τόσο ώστε να μη το φοβηθεί, αλλά ούτε και τόσο λίγο ώστε να αισθανθεί πως τον απαξιώνει.
Το εφηβικό βιβλίο δεν είναι από τα πλέον διαδεδομένα ήδη βιβλίου στην Ελλάδα. Κι αυτό όχι γιατί οι έφηβοί μας διαφέρουν σε κάτι ουσιαστικό από τους εφήβους των άλλων χωρών της Δύσης. Αλλά γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν τους βοηθά να ανακαλύψουν τη χαρά του εξωσχολικού αναγνώσματος, μα αντίθετα λες και τους περιορίζει τόσο τον ελεύθερο χρόνο, ώστε να μην υπάρχει ούτε λεπτό της μέρας για τη χαρά της ανάγνωσης.
Εντούτοις κυκλοφορούν βιβλία εφηβικά, γραμμένα από έλληνες και ξένους συγγραφείς. Αν τα περισσότερα από αυτά πληρούν τους όρους ενός καλού λογοτεχνικού έργου ή ενός βιβλίου γνώσεων, αυτό καλό θα ήταν να το εξετάζαμε προτού προχωρήσουμε στην όποια επιλογή μας.

Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου
«Ο καιρός της σοκολάτας»
Εκδόσεις Πατάκη

Το διήγημα –ισχυρίζονται κάποιοι- πως δεν το αγαπούν και τόσο οι αναγνώστες. Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει ή όχι, πάντως για τους εφήβους η σύντομη φόρμα του διηγήματος τους δημιουργεί μια αίσθηση μη άγχους. Μπορούν σε λίγο χρόνο να ολοκληρώσουν την ανάγνωση μιας ιστορίας, μπορεί να συνεχίσουν όποτε θέλουν με την ανάγνωση της επόμενης, χωρίς να κινδυνεύουν να έχουν ξεχάσει το τι είχε στις προηγούμενες σελίδες συμβεί.
Η Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου έχει γράψει κυρίως μυθιστορήματα, αλλά έχει επίσης δείξει τις ικανότητές της και στη πιο σύντομη φόρμα του διηγήματος όσο και του παραμυθιού.
Συλλογή διηγημάτων αυτό το τελευταίο της βιβλίο, που όμως λες και όλα τους συνθέτουν ένα ελλειπτικό μυθιστόρημα.
Χρόνος ενιαίος σε όλα –η περίοδος του Β Παγκόσμιου Πολέμου και της Κατοχής. Κεντρικό πρόσωπο –αφηγητής, σε όλα τα διηγήματα το ίδιο* η συγγραφέας όταν ήταν κορίτσι και ζούσε τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Και γύρω της πρόσωπα της οικογένειά της, της γειτονιάς της –τα Εξάρχεια του τότε έχουν αρκετές φορές περιγραφεί από την Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου.
Θα χαρακτήριζα τα διηγήματα της συλλογής ως ιστορικά. Κι αυτό όχι γιατί δεν έχουν και μάλιστα σε έντονο βαθμό περιγραφές συναισθημάτων και σχέσεων, αλλά γιατί με ευαίσθητο τρόπο καταγράφουν μια εποχή και τους ανθρώπους της. Η ιστορία δεν έχει να κάνει μόνο με τους πρωταγωνιστές της, αλλά και με τους απλούς καθημερινούς αποδέχτες της, αυτούς που ίσως δεν τη διαμορφώνουν, μα τη βιώνουν και εν τέλει μετατρέπουν το ότι έχει συμβεί σε εμπειρία επέμβασης στο μέλλον –με άλλα λόγια σε μνήμη.
Έργο ώριμο, γι αυτό απλό, ανθρώπινο, τρυφερό.



Graham Gardner
Ποιος είναι ο Έλλιοτ;
Μετάφραση : Κώστια Κοντολέων
Εκδόσεις Ψυχογιός

Ο Έλλιοτ είναι ένα αγόρι που με την οικογένεια του μετακομίζει σε μια καινούργια πόλη και σε καινούργιο, βέβαια, σχολείο. Στο προηγούμενο σχολείο του είχε πέσει πολλές φορές θύμα βίας από συμμαθητές του αλλά τώρα πιστεύει πως τα πράγματα θα πάνε καλύτερα και πως θα κάνει μια καινούργια αρχή. Εναποθέτει πολλές ελπίδες στις σχέσεις του με τους νέους του συμμαθητές, καθώς η οικογένειά του αργά, μα σταθερά διαλύεται –η μητέρα δουλεύει για να τους συντηρεί, καθώς ο άνεργος πατέρας ολοένα και περισσότερο γίνεται βίαιος. Όμως σύντομα θα ανακαλύψει πως μαθητές με κτηνώδικες συμπεριφορές υπάρχουν παντού στον κόσμο και σε όλα τα σχολεία. Και πως εκείνοι στο καινούργιο του σχολείο είναι πολύ χειρότεροι από το προηγούμενο. Υπάρχει μια ομάδα παιδιών οι Φύλακες που έχουν καταφέρει να έχουν κάτω από τον έλεγχο τους σχεδόν όλα τα παιδιά του σχολείου με πράξεις που προκαλούν τον τρόμο τους. Ο Έλλιοτ θα μπει στο στόχαστρο τους, θα τον προσκαλέσουν αρχικά να γίνει μέλος της ομάδας τους μια τιμή που επιφυλάσσουν σε λίγους όμως για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα να υποδείξει ο ίδιος ποιο θα είναι το επόμενο θύμα που θα βάλουν στο στόχαστρο. Ο Έλλιοτ για πρώτη φορά στη ζωή του νοιώθει πως έχει δύναμη, αλλά αναρωτιέται αν θα μπορέσει να κάνει σε άλλους αυτά που του έκαναν εκείνου.
Μυθιστόρημα τολμηρό, αγγίζει με θάρρος το πρόβλημα της βίας μέσα στα σχολεία. Χαρακτήρες σύνθετοι όσο και ζωντανοί.


Φράνσις Χάρντινγκ
Η μαγίστρα των λέξεων
Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου

Η Μόσκα Μάι ζει σ’ ένα σκοτεινό βασίλειο που σπαράσσεται από διαμάχες και αγωνίζεται να εδραιώσει την ειρήνη μετά από χρόνια εμφυλίου πολέμου και θρησκευτικής τυραννίας. Ο πατέρας της ήταν ένας αγωνιστής του πνεύματος, που έγραφε βιβλία υπερασπιζόμενος την ελευθερία και την ανεξιθρησκία. Γι αυτόν το λόγο, είχε εξοριστεί σ’ ένα τρισάθλιο χωριό όπου και μεγαλώνει μόνος την κόρη του, μετά το θάνατο της γυναίκας του κατά τη γέννα. Έτσι, η Μόσκα μαθαίνει κάτι που ελάχιστοι κατέχουν στο βασίλειο: μαθαίνει γράμματα. Με τον καιρό, οι λέξεις γίνονται η μοναδική της πίστη και αγάπη. Ο κόσμος της όλος.
Όταν θα χάσει και τον πατέρα της κι η ζωή της θα βουλιάξει μέσα στην αθλιότητα και στη σιωπή, οι λέξεις, και πιο πολύ οι λέξεις οι τυπωμένες στο χαρτί, αποκτούν γι’ αυτήν περισσότερη ζωντάνια και ομορφιά απ’ την πραγματικότητα γύρω της. Θα τις αγαπήσει, θα τις πιστέψει και θα τις ακολουθήσει.
Έτσι, αποφασίζει ν’ ανοίξει τα φτερά της για να βρει μια καλύτερη ζωή στην πόλη
Η πόλη, ωστόσο, βρίσκεται σε μεγάλη αναταραχή: κάποιοι τυπώνουν παράνομα επαναστατικά φυλλάδια που ξεσηκώνουν τους πολίτες.
Όλα τα ισχυρά σινάφια βρίσκονται σε διαμάχη μεταξύ τους, προσπαθώντας να εντοπίσουν το παράνομο τυπογραφείο. Μέχρι που οι συνωμοσίες, οι προδοσίες και οι πανουργίες φτάνουν στο φόνο, και η μικρή μαγίστρα των λέξεων γίνεται, άθελά της, η ηρωίδα ενός επαναστατικού κινήματος.
Ένα ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα όπου το μυστήριο και η δράση συνυπάρχουν με το νόημα της ελεύθερης σκέψης.


Το μήλο της γνώσης
Κείμενα Odile Gandon
Εικονογράφηση: Buster Bone, Stephane Kiehl, Pascal Lemaitre
Μετάφραση: Έφη Πύρπασου
Εκδόσεις Καστανιώτη

Ο έφηβος θέλει να γνωρίζει με τρόπο ουσιαστικό και υπεύθυνο, αλλά και παράλληλα εύστροφο και ευέλικτο το τι συμβαίνει γύρω του. Κοινωνικά ζητήματα, πολιτικά θέματα, οικονομικές απόψεις, οικολογικές προτάσεις –όλα όσα από τους ενήλικες διαμορφώνονται, αλλά στους τωρινούς έφηβους και αυριανούς ενήλικες κυρίως αφορούν.
Δύσκολο να μιλήσεις για όλα αυτά χωρίς να χρησιμοποιείς γλώσσα ψυχρή, χωρίς να ξεχνάς να μην γίνεσαι βαρετός ή διδακτικός.
Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ένα απόλυτα «πρόσχαρο» προϊόν της επιστημονικής σκέψης, της εκπαιδευτικής πείρας και του εκδοτικού σχεδιασμού.
Περιλαμβάνει έξι ενότητες – ο κόσμος σήμερα, ζούμε μαζί, θεμελιώνοντας την ειρήνη, χτίζοντας ένα κόσμο πιο δίκαιο, προστατεύοντας τον πλανήτη, διαφυλάσσοντας την πολιτισμική πολυμορφία. Έξι ενότητες που αναλύουν συνθήκες και καταστάσεις, προτείνουν τρόπους αντίδρασης, αλλά και δρόμους προβληματισμού. Παράλληλα παρέχουν γνώσεις και καταθέτουν στοιχεία.
Έξι προκλήσεις για τον νέο άνθρωπο που καθώς ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο πολύπλοκος, αυτός θα πρέπει για να μπορέσει όχι μόνο μέσα σε αυτόν να ζήσει, αλλά και να τον βελτιώσει, θα πρέπει να κατανοήσει και να αποφασίσει. Ο αποτελεσματικός πολίτης του 21ου αιώνα, είναι ο πολίτης που θα έχει άποψη.
Με έξυπνη σελιδοποίηση, ευρηματική και πολύμορφη εικονογράφηση, με πίνακες, λεξιλόγια και φωτογραφίες το βιβλίο αυτό καταφέρνει να γίνει και ελκυστικό και αποτελεσματικό.
Τελικά ο αναγνώστης του –έφηβος, αλλά και ενήλικας- αποκτά άποψη τεκμηριωμένη, προβληματισμούς ουσιαστικούς. Την γνώση που χρειάζονται οι μαθητευόμενοι πολίτες του κόσμου.

(Δημοσιεύτηκε στο ένθετο για το βιβλίο του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής)